Wszechobecny socjalizm Nowej Huty
Bolesław Bierut, prezydent komunistycznej Polski podkreślał w 1949 roku - „Plan sześcioletni to program nie tylko gospodarczy, lecz równocześnie ideologiczny, polityczny, społeczno-ustrojowy. Plan, który stworzy mocne i niewzruszone podstawy nowego ustroju społecznego w Polsce – podstawy socjalizmu”.
Plan sześcioletni
Plan sześcioletni miał być zatem planem budowy socjalizmu, którego założenia sformułowano już w czasie zjazdu zjednoczeniowego PZPR. Odbył się on w grudniu 1948 i celem wzorowanego na „pięciolatkach” projektu była industrializacją oraz urbanizacja przeprowadzona w niezwykle intensywny sposób. Priorytetem był rozwój przemysłu ciężkiego, w którym widziano wówczas duży potencjał. Mimo tego, że na początku planowano wybudować to miasto na obszarach Górnego Śląska, to za finalną lokalizacją w okolicach Krakowa przesądziły względy ideologiczne. Nowa Huta miała być bowiem miastem robotniczym, przede wszystkim lojalnym dla władzy i miała stanowić przeciwwagę dla mieszczącego tuż obok Krakowa.
Przebieg budowy Nowej Huty i ciekawostki
Pracę nad Nową Hutą rozpoczęto więc w czerwcu 1949. Brała w nich udział Brygada Służby Polsce, która miała przeprowadzić prace w duchu założeń charakterystycznych dla gospodarczych idei komunistycznych. Polegały one na tym, że w projekcie brały udział osoby niewykwalifikowane, ale nastawione entuzjastycznie i czerpiące radość ze służenia władzy. Użyto tego jako elementu przekazu propagandowego.
Budowniczowie Nowej Huty
Osoby zatrudnione przy budowie Nowej Huty podczas prac budowlanych mieszkały w drewnianych barakach, w których panowały dość spartańskie warunki. Ci, którym bardziej się poszczęściło, mogli przespać się w hotelach robotniczych lub w Krakowie.
Pierwszy budynek oddano do użytku w grudniu 1949 roku. Był to dwupiętrowy blok przeznaczony do celów mieszkalnych i mieści się na obecnym osiedlu Wandy (niegdyś A-1). Budynki, które wówczas wznoszono, charakteryzowały się spadzistym dachem i wzorowane były na warszawskim Mariensztacie. Później jednak ze względów ekonomicznych budowano już bloki o płaskich dachach i takie też przeważają w Nowej Hucie.
Pierwsze osiedla w Nowej Hucie - Willowe i Na Skarpie
Później rozbudowywano osiedla, które dziś noszą nazwę "Willowe oraz "Na Skarpie". Mimo tego, że założenia miasta socjalistycznego były zupełnie inne, to stawiane budynki przypominały najnowocześniejsze przedwojenne osiedla modernistyczne.
Piotr Ożański
Ważną postacią podczas budowy Nowej Huty był Piotr Ożański — murarz i przodownik pracy, który pracę „w służbie socjalizmu” rozpoczął w Korpusie Bezpieczeństwa Wewnętrznego, a później przystąpił do Związku Młodzieży Polskiej. Pochodził z Podkarpacia i pobił imponujący rekord wydajności wraz ze swoim niewielkim zespołem — w cztery osoby ułożyli niemal 35 000 cegieł podczas 8 godzin pracy. Jego dokonania oczywiście służyły propagandzie i były nawet inspiracją dla Andrzeja Wajdy w filmie „Człowiek z marmuru". W późniejszym okresie budowy Nowej Huty pełnił oczywiście różne funkcje oraz był awansowany. Finalnie stał się obciążeniem dla komunistycznej propagandy i popadał w wiele konfliktów. Przepracował w Hucie całe życie i zmarł w roku 1988.
Nowa Huta - Idealne miasto socjalistyczne - architektura i Plac Centralny
Architektura i sposób zaplanowania nowego miasta koncentrowały się na zachęcaniu mieszkańców do spędzania wolnego czasu poza domem.
Tym samym posiłki jedzono w stołówkach przy zakładach pracy, a czas wolny spędzano w świetlicach i przy klubach osiedlowych. Nawet dzieci i młodzież wychowywano ideologicznie w masowych organizacjach tworzonych na wzór sowiecki. Najważniejszą częścią Nowej Huty miał być plac miejski, czyli dzisiejszy Plac Centralny, na którym to miała koncentrować się duża część życia społecznego.
W kolejnych latach koncentrowano się na przemyceniu do architektury Nowej Huty realizmu socjalistycznego. Jak określało popularne wówczas hasło określające tę architekturę „socjalistyczna w treści, narodowa w formie”. Tym samym można dopatrzyć się w niej nawiązań do renesansu i baroku.
Nowa Huta - Tajwan i Pałac Dożów
Architekci nie przewidzieli, że to zwyczaje społeczeństwa miasta będą kształtowały przestrzeń, stąd też Osiedle Teatralne nazwano "Tajwanem, a Centrum Administracyjne "Pałacem Dożów". Tych nazw było oczywiście więcej, ponieważ Nowa Huta żyła swoim życiem i w praktyce niewiele miała wspólnego z projektem i założeniami ówczesnych władz.
Nowa Huta — Sytuacja po śmierci Stalina
W 1953 zaczęto odchodzić od socrealistycznej doktryny i wszystko, co wówczas budowano, nie było już tak monumentalne. Stalinowska odwilż spowodowała ujawnienie wielu, skrywanych wcześniej spraw. Najlepiej obrazują to słowa reportera -
„W obrazie Huty, w jej wnętrzu, są sprawy niepokojące i złe. Dużo jest tych spraw. Zbyt dużo. Przyglądasz się im, zgłębiasz, dociekasz, i oto gromadzą się pytania bez odpowiedzi, rośnie oburzenie, budzi się sprzeciw. Wołasz: przypatrzcie się uważniej Nowej Hucie, uważniej! To będzie pouczająca lekcja. Krzywd, draństwa, bezduszności, zakłamania. Ludzi pozostawionych samym sobie, ran przez nikogo nieleczonych. Taką Hutę także ujrzysz”.
Kościoły w Nowej Hucie
Po śmierci Stalina zorientowano się także, że nie ma dostatecznej ilości kościołów, co było dużym problemem dla wywodzących się z katolickich domów mieszkańców. Późniejsze starania lokalnej społeczności, a także Karola Wojtyły zmieniły tę postać rzeczy i wzniesiono Kościół nazywany Arką Pana, który jest swoistym symbolem tamtych czasów w Nowej Hucie. Obecnie ilość kościołów jest znacznie większa.
W kwietniu 1979 roku na Alei Róż tuż pod stopami pomniku Lenina wybuchły bomby, przez co konstrukcja została częściowo zniszczona. Sprawców nie udało się namierzyć. Jednak symbolicznym zamknięciem PRLowskiej historii nowej Huty można określić dopiero całkowite zburzenie pomnika Lenina i miało ono miejsce 10 grudnia 1989 roku. Tym samym Huta im. Lenina stała się Hutą wybitnego wynalazcy i metalurga — Tadeusza Sendzimira.
Nowa Huta dziś
Dziś Nowa Huta jest potężną dzielnicą Krakowa. Od jej powstania minęło już ponad 70 lat i zamieszkuje w niej duża część wszystkich mieszkańców miasta (ponad 51 tysięcy mieszkańców). Jest dzielnicą bardzo dobrze skomunikowaną oraz wciąż rozbudowującą swoją infrastrukturę. Choć jeszcze do niedawna była zapomniana przez resztę Krakowa, dziś można powiedzieć, że jest integralną i nie gorszą jego częścią.
Nowa Huta - osiedla
Nowa Huta składa się z 49 osiedli:
- Błonie
- Branice
- Chałupki
- Chałupki Górne
- Cło
- Górka Kościelnicka
- Holendry
- Kopaniny
- Kościelniki
- Kujawy
- Mogiła
- Nowa Huta
- Nowa Wieś
- Osiedle Centrum A
- Osiedle Centrum B
- Osiedle Centrum C
- Osiedle Centrum D
- Osiedle Centrum E
- Osiedle Górali
- Osiedle Handlowe
- Osiedle Hutnicze
- Osiedle Kolorowe
- Osiedle Krakowiaków
- Osiedle Lesisko
- Osiedle Młodości
- Osiedle Na Skarpie
- Osiedle Ogrodowe
- Osiedle Słoneczne
- Osiedle Sportowe
- Osiedle Spółdzielcze
- Osiedle Stalowe
- Osiedle Szklane Domy
- Osiedle Szkolne
- Osiedle Teatralne
- Osiedle Urocze
- Osiedle Wandy
- Osiedle Willowe
- Osiedle Zgody
- Osiedle Zielone
- Piekiełko
- Pleszów
- Przylasek Rusiecki
- Przylasek Wyciąski
- Ruszcza
- Stryjów
- Wola Rusiecka
- Wolica
- Wróżenice
- Wyciąże